Επιστολή του Αδαμάντιου Κοραή προς τους Δημογέροντες και Προεστούς της Ύδρας

Η πεποίθηση ότι η παιδεία είναι το μόνο ασφαλές «κλειδί» για την αξιοποίηση κάθε ελευθερίας, κάθε δύναμης και πλούτου είναι κομβική στη σκέψη του Κοραή. Αυτός είναι ο λόγος που ενδιαφέρεται τόσο, όχι μόνο για την αύξηση των ελληνικών σχολείων αλλά και για τη λειτουργία τους σύμφωνα με τις σύγχρονες ευρωπαϊκές παιδαγωγικές ιδέες και τις δημοκρατικές αρχές. Πιστεύει ότι μόνο η γνώση, συνδυασμένη με τις φιλελεύθερες ιδέες, μπορεί να εξασφαλίσει δυναμικούς επαναστάτες που ξέρουν τι διεκδικούν και όχι καιροσκόπους που μπαίνουν στη μάχη μόνο για το ατομικό τους συμφέρον. Στα σχολεία που προτείνει και ενισχύει ο Κοραής με όλες του τις δυνάμεις, πνευματικές και υλικές, η γνώση είναι χαρά και όχι τιμωρία. Μαζί με τη γλώσσα και τις επιστήμες διδάσκεται ο σεβασμός στην προσωπικότητα των μαθητών και κατά συνέπεια ο σεβασμός στον άνθρωπο. Τα αρχαία κείμενα γίνονται πηγές πολιτισμού και ιδεών για το μέλλον και όχι μόνο εγχειρίδια γραμματικής του παρελθόντος. Στο μάθημα της φυσικής και της χημείας η θεωρία μέσα από τα πειράματα μετατρέπεται σε πράξη και ανοίγονται νέοι δρόμοι, μακριά από φόβους και δεισιδαιμονίες. Οι βιβλιοθήκες των σχολείων, εξοπλισμένες ακούραστα με δική του συνεισφορά ή χορηγίες εύπορων Ελλήνων που ζουν στην Ευρώπη, όπως οι αδελφοί Ζωσιμά, προσφέρουν βιβλία και επιστημονικό εξοπλισμό για όσο το δυνατόν περισσότερους μαθητές, ανεξάρτητα από την οικονομική ή κοινωνική τους κατάσταση. Με επιστολές ο Κοραής στηρίζει τους δασκάλους στο δύσκολο διδακτικό έργο τους και συνεχώς παροτρύνει τους τοπικούς άρχοντες να αναλάβουν δράση για την ίδρυση νέων σχολείων. Έτσι μόνο κάποια μέρα θα υπάρξουν ώριμοι πολίτες για να αναλάβουν το μελλοντικό ελληνικό κράτος και να το κάνουν να ευδοκιμήσει. Έτσι μόνο ο πλούτος και η ελευθερία θα οδηγήσουν στην ευτυχία.

Την εποχή που λαμβάνουν την επιστολή από τον Κοραή οι Υδραίοι ετοιμάζονται για τον μεγάλο Αγώνα. Η Φιλική Εταιρεία έχει ήδη μυήσει πολλούς στο μεγάλο ιδανικό και ο ρόλος που θα διαδραματίσουν προδιαγράφεται σπουδαίος. Έχουν ετοιμοπόλεμα οπλισμένα καράβια, έμπειρα πληρώματα και βρίσκονται σε μεγάλη οικονομική άνθηση. Δεν έχει δίκιο ο Κοραής, δύσκολα και με κόπο τα κατέκτησαν όλα αυτά. Με ευστροφία διέκριναν τις ευνοϊκές για το εμπόριο συνθήκες και εκμεταλλεύτηκαν κάθε ευκαιρία τα τελευταία πενήντα χρόνια. Η Ευρώπη επεκτείνει το εμπόριο στις οθωμανικές περιοχές; Εκείνοι θα είναι μέσα στους πρώτους που θα μεταφέρουν τα ανατολίτικα εμπορεύματα στα ευρωπαϊκά λιμάνια. Γίνονται τα δημητριακά περιζήτητα στις περιοχές που αποκλείστηκαν από τους πολέμους του Ναπολέοντα; Οι τολμηροί ναυτικοί του μικρού νησιού θα αναλάβουν να τα μεταφέρουν κάνοντας επικίνδυνα δρομολόγια μέσα από τις εμπόλεμες ζώνες της Αγγλίας και της Γαλλίας. Με την εντατική εμπορική δραστηριότητα συγκέντρωσαν τον εντυπωσιακό τους πλούτο και ήρθαν σε επαφή με το ευρωπαϊκό πολιτισμικό περιβάλλον. Τα μεγαλόπρεπα αρχοντικά τους, αν και αυστηρά συνήθως εξωτερικά, έκρυβαν μοναδικά έπιπλα, πολυτελή σκεύη, έργα τέχνης από ανατολή και δύση.  Οι Υδραίοι εξελίχθηκαν σε ισχυρούς καραβοκύρηδες και πλοιοκτήτες με πολλά καράβια και κύρος στις ευρωπαϊκές αγορές. Κάθε χρόνο η Πύλη ζητά ναυτικούς από το νησί ως φόρο, ώστε να επανδρώσει για ένα έτος τα πιο λαμπρά πλοία του οθωμανικού στόλου. Δύσκολος φόρος κι ας μοιάζει τιμητικός. Έτσι όμως αποκτούν πολύτιμη εμπειρία και απολαμβάνουν ελευθερίες και προνόμια από τη διοίκηση. Μοιάζει πράγματι δυσανάλογο το κενό και δικαιολογημένη η απορία του Κοραή που δεν απόκτησαν ακόμα σχολείο. Αρκεί άραγε ο πλούτος για να κατακτήσουν την πραγματική ελευθερία;

Οθωμανός διοικητής δεν εγκαταστάθηκε ποτέ στην Ύδρα. Όπως και σε άλλα μικρά νησιά του Αιγαίου, τα εσωτερικά θέματα του νησιού ρυθμίζουν τοπικοί άρχοντες. Οι δημογέροντες και οι προεστοί εκλέγονται από γενικές συνελεύσεις των κατοίκων, όπου παλιότερα πρωτοστατούσε ο κλήρος. Η εμπορική όμως ανάπτυξη του νησιού έδωσε μεγάλο κύρος στους ναυτικούς και έτσι τώρα οι περισσότεροι άρχοντες είναι έμποροι και πλοιοκτήτες. Έχουν την ευθύνη του πληθυσμού και οφείλουν να διασφαλίζουν την τάξη και την ευημερία του. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν ότι στους προεστούς απευθύνει ο Κοραής την έκκληση για την ίδρυση σχολείου. Σε άλλα μέρη, καθώς η οθωμανική διοίκηση δεν αντιμετώπισε το θέμα της εκπαίδευσης των υπηκόων της, την πρωτοβουλία για την ίδρυση σχολείων ανέλαβαν το Πατριαρχείο, οι τοπικοί άρχοντες ή εύποροι και φωτισμένοι ιδιώτες. Χρειάζεται βούληση αλλά και χρήματα για να ιδρυθεί ένα σχολείο. Χρειάζεται να βρεθεί κτήριο και δάσκαλοι σωστοί. Χρειάζονται βιβλία και εξοπλισμός. Στην Ύδρα ποιος άλλος είχε το κύρος και την οικονομική δύναμη να αναλάβει ένα τέτοιο εγχείρημα παρά οι προεστοί και οι δημογέροντες που ήταν και θεσμικά υπεύθυνοι για την πρόοδο της κοινότητάς τους;