«Εφοδιαστικό» έγγραφο της Φιλικής Εταιρείας

Σεπτέμβριος 1814 στην Οδησσό, στη Ρωσίας. Τρεις Έλληνες μικροέμποροι συζητούν μυστικά, όχι για τις επιχειρήσεις τους αλλά για το μέλλον του Γένους. Οι κουβέντες τους είναι τόσο κρυφές που ελάχιστα από όσα είπαν θα γίνουν γνωστά στην ιστορία. Δεν ξέρουμε πώς γνωρίστηκαν ή ποιος είχε την αρχική ιδέα να συστήσουν «Εταιρεία». Ίσως και δεν έχει σημασία. Το σημαντικό είναι ότι η ριψοκίνδυνη αυτή παρέα θα συλλάβει, θα σχεδιάσει και θα πραγματοποιήσει την πρώτη πολιτική ενέργεια του υπόδουλου ελληνισμού. Είχαν προηγηθεί και άλλες ελληνικές εταιρείες. Ακολουθώντας ως πρότυπο αντίστοιχες οργανώσεις στην Ευρώπη και τη Ρωσία, τα μέλη τους συνασπίζονταν για φιλανθρωπικούς, πολιτιστικούς ή εκπαιδευτικούς σκοπούς. Στο Παρίσι, τη Βιέννη, την Αθήνα, το Βουκουρέστι λόγιοι, προεστοί, δάσκαλοι σχολείων, Έλληνες αλλά και Ευρωπαίοι αρχαιόφιλοι συνδέονται με «εταιρικούς» δεσμούς γύρω από την προστασία των αρχαίων μνημείων, τη διάδοση του ελληνικού πολιτισμού, την ελληνική γλώσσα. Τα μέλη συνδέονται, συνεργάζονται, επικοινωνούν και αποκτούν εμπειρία δρώντας για έναν ανώτερο κοινωνικό σκοπό. Ο Αθανάσιος Τσακάλωφ από τα Γιάννενα ήταν μέλος στην εταιρεία το «Ελληνόγλωσσον Ξενοδοχείον» όταν ακόμα σπούδαζε φυσικές επιστήμες στο Παρίσι. Στον τεκτονισμό είχε μυηθεί ο Εμμανουήλ Ξάνθος από την Πάτμο, όταν σε ένα εμπορικό του ταξίδι προς την Ήπειρο πέρασε από τη Λευκάδα. Και ο τρίτος της παρέας, ο Νικόλαος Σκουφάς από την Άρτα, ήταν τεχνίτης και είχε μαθητεύσει για χρόνια σε συντεχνία της Ηπείρου. Ήξερε κι αυτός τον τρόπο που δικτυώνεται και λειτουργεί μια κλειστή ομάδα με κοινές επιδιώξεις. Αυτό που τώρα οργανώνουν όμως είναι πιο μεγάλο. Είναι συνωμοσία και ανατροπή. Μιλούν για τη σύνδεση και οργάνωση όλων των δυνάμεων του έθνους ανά τη βαλκανική χερσόνησο, τον ελλαδικό χώρο, τη Ρωσία και την Ευρώπη με στόχο την ανατροπή του δυνάστη και την ίδρυση κράτους. Ο χαρακτήρας της δικής τους Εταιρείας είναι καθαρά πολιτικός και πατριωτικός. Και γι’ αυτό πρέπει να μείνει απόλυτα μυστικός. Η είσοδος των μελών σε αυτή θα γίνεται με προσεκτική επιλογή, αργή και σταδιακή κατήχηση στα μυστικά της Εταιρείας και μια πολύπλοκη ιεροτελεστία μύησης. Όρκοι, σύμβολα, μυστικός κώδικας, συνθηματικές φράσεις και χειρονομίες αναγνώρισης, βαθμοί ιεραρχίας, ψευδώνυμα, μυστικές ταυτότητες συνθέτουν το αυστηρό τυπικό που καταγράφεται στη «Διδασκαλία» της. «Απόστολοι» θα ονομαστούν όσοι θα αναλάβουν να περιοδεύσουν στις περιοχές του ελληνισμού για να φέρουν πληροφορίες και να διαδώσουν τη διδασκαλία. «Ιερείς», όσοι κρίνονται ικανοί να διαλέγουν και να εισάγουν κάποιο νέο μέλος. Πρέπει να μπορούν να πείσουν για την ιερότητα του σκοπού, την ανάγκη της άρρηκτης σύνδεσης των μελών, την ιδέα της θυσίας μέχρι θανάτου. Όσοι θα επιλεγούν για να σχηματίσουν το δίκτυο της Φιλικής Εταιρείας θα είναι άνθρωποι με κύρος και επιρροή, από όλες τις ηγετικές ομάδες του ελληνικού πληθυσμού. Έμποροι όπως ο Παναγιώτης Αναγνωστόπουλος και ο Αθανάσιος Σέκερης, διανοούμενοι και λόγιοι όπως ο Άνθιμος Γαζής, Φαναριώτες όπως ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, προεστοί όπως ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, ανώτεροι και κατώτεροι κληρικοί όπως ο Παπαφλέσσας, στρατιωτικοί και οπλαρχηγοί όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης. Εκείνοι θα αναλάβουν να προετοιμάσουν υλικά και ηθικά την κοινότητα της περιοχής τους όταν έρθει η ώρα. Ποιος όμως θα είναι ο ένας, ο Αρχηγός, που θα συντονίσει τις επαναστατικές ομάδες με σχέδιο και οργάνωση; Η «Αρχή» θα πρέπει να έχει εμπειρία στρατιωτική και διπλωματική για να αναλάβει το σχέδιο της εξέγερσης, δύναμη και κύρος για να παρασύρει στην εξέγερση όλους τους Έλληνες. Μια χαρισματική προσωπικότητα που να εμπνέει σεβασμό και στους Ευρωπαίους. Μήπως ένας λαμπρός Έλληνας της διασποράς; Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης θα εκλεγεί στη θέση αυτή τον Απρίλιο του 1820 και στις αρχές του 1821, την ώρα που με το εφοδιαστικό αυτό έγγραφο μυείται στην Εταιρεία με τον βαθμό του «Ιερέα» ο Σαντορινιός έμπορος Μανουήλ Μπαρμπαρήγος, οι φήμες για τον σπουδαίο Αρχηγό θα έχουν φουντώσει. Όπως και οι φήμες ότι η Ρωσία θα υποστηρίξει την επανάσταση. Η Φιλική Εταιρεία θα έχει επιτύχει τον πρώτο στόχο. Να ενώσει σε ένα δίκτυο κοινής δράσης αρκετούς Έλληνες διαφορετικών περιοχών, διαφορετικών κοινωνικών ομάδων, διαφορετικού μορφωτικού επιπέδου και κατά συνέπεια διαφορετικών προσωπικών επιδιώξεων και συμφερόντων. Προσδιορίζοντας, παρά τις πολλαπλές και αντικρουόμενες απόψεις, τον χρόνο, τον τόπο και το σχέδιο της δράσης δίνει στον Αγώνα που ξεκινά τη μορφή οργανωμένης επανάστασης και όχι μιας σειράς από αυθόρμητες τοπικές εξεγέρσεις.