Henri Decaisne (1799-1852), Αποτυχία επιχείρησης, 1826, λάδι σε μουσαμά, 58,5x72,5 εκ.

Γάλλοι φιλέλληνες καλλιτέχνες «προς όφελος των Ελλήνων»

PDF

14 από 21

Ώρα για έρευνα!

Με μια πρώτη ματιά!

Τι είναι το πρώτο που παρατηρείτε στο έργο; Σημειώστε αυθόρμητα λέξεις που περιγράφουν την πρώτη σας εντύπωση:


Συγκεντρώστε όσες πληροφορίες υπάρχουν για το έργο στη λεζάντα:
 
είδος έργου τέχνης-τεχνική: καλλιτέχνης:
χρονολογία δημιουργίας:
τόπος δημιουργίας:
τίτλος έργου:







Και τώρα ελάτε λίγο πιο κοντά!

Επιχειρήστε να περιγράψετε αυτό που συμβαίνει στη σκηνή σε κάποιον που δεν τη βλέπει. 


Ποια είναι τα κύρια πρόσωπα που πρωταγωνιστούν στο έργο; 


Τι συμβαίνει στο βάθος του πίνακα; Ποια άλλα πρόσωπα ή σκηνές συμπληρώνουν τη σύνθεση του έργου;





Υπάρχει δράση;



Ποια αντικείμενα βάζει ο ζωγράφος σε πρώτο πλάνο;


Ποια στοιχεία του τοπίου κυριαρχούν;


Εντοπίστε το πιο σκοτεινό και το πιο φωτεινό σημείο του έργου.



Σε ποιο σημείο του πίνακα πιστεύετε ότι συγκεντρώνεται όλη η δραματικότητα της σκηνής;


Διαγώνιοι άξονες: Ο ζωγράφος χαράζει μια διαγώνια αόρατη γραμμή που ενώνει την κάτω αριστερή γωνία με την πάνω δεξιά. Πάνω σε αυτήν τοποθετεί τους πρωταγωνιστές του έργου και με αυτήν οδηγεί τα μάτια μας στη μεγάλη φωτιά που καίει στο βάθος του τοπίου. Αντίστροφα, από τη φωτιά ξεκινά και ξετυλίγεται πάλι διαγώνια μια πομπή ανθρώπων σε δεύτερο πλάνο. Τι αισθάνεσθε ότι πετυχαίνει με αυτόν τον τρόπο σύνθεσης του έργου ο ζωγράφος;








Σε ποια σημεία του έργου αποτυπώνονται συναισθήματα; Αναζητήστε τα στα πρόσωπα, αλλά και στη στάση των σωμάτων, στο τοπίο, στα χρώματα. Περιγράψτε τα με μια λέξη μόνο.




Ποιες σκέψεις δημιουργεί το έργο αυτό σε εσάς σήμερα; 



Πίσω από το έργο κρύβεται μια εποχή! Ας ταξιδέψουμε ως εκεί!

Υπάρχουν κάποιες στιγμές ή γεγονότα της Επανάστασης που σας ήρθαν στον νου μελετώντας αυτό το έργο; 



Ο καλλιτέχνης του έργου είναι βελγικής καταγωγής και έζησε για χρόνια στη Γαλλία. Γιατί πιστεύετε ότι μπορεί να επέλεξε το συγκεκριμένο θέμα;




Το έργο παρουσιάστηκε σε μια μεγάλη έκθεση ζωγραφικής που διοργανώθηκε στο Παρίσι, με στόχο την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης και την οικονομική ενίσχυση του Αγώνα της Ανεξαρτησίας των Ελλήνων. Έχει τύχει να συμμετάσχετε και εσείς σε κάποια συλλογική προσπάθεια για έναν κοινωνικό σκοπό;









🔍

Ένας καλλιτέχνης «προς όφελος των Ελλήνων»

O Ανρί Ντεκαίν (Henri Decaisne) ζωγραφίζει από δεκαπέντε χρονών. Μαθητής ακόμα στο Βέλγιο ξεκινά να μελετά το σχέδιο και το χρώμα. Και έπειτα σπουδάζει στο Παρίσι, την πόλη του φωτός και των τεχνών, των ρομαντικών έντονων συναισθημάτων. Γρήγορα θα αναγνωριστεί το ταλέντο του και θα τιμηθεί με δύο βραβεία, ήδη στα είκοσι επτά του χρόνια. Είναι άριστος στα πορτρέτα. Στη μεγάλη όμως καλλιτεχνική έκθεση που εγκαινιάζεται στις 17 Μαΐου 1826 στη Γκαλερί Λεμπρέν (Galerie Lebrun) θα λάβει μέρος με άλλου είδους έργα. Είναι άλλωστε πολύ συγκεκριμένος ο σκοπός της έκθεσης: «προς όφελος των Ελλήνων». Την οργανώνει το γαλλικό Φιλελληνικό Κομιτάτο, μια φιλανθρωπική εταιρεία στην οποία συμμετέχουν σημαντικές προσωπικότητες του γαλλικού πνεύματος με στόχο την υλική και ηθική ενίσχυση του Αγώνα των Ελλήνων. Καλλιτέχνες, συλλέκτες, έμποροι έργων τέχνης δανείζουν με ενθουσιασμό στους διοργανωτές πίνακες, γλυπτά και άλλα καλλιτεχνικά αντικείμενα, για τον σημαντικό αυτόν σκοπό. Μια μεγάλη φιλελληνική έκθεση! Πόσα έργα, πόσο χρώμα, πόσες εικόνες και πόση δράση! Ελληνικά τοπία, σκηνές της μυθολογίας, αρχαία μνημεία. Θέματα αγαπητά στους ρομαντικούς καλλιτέχνες της εποχής. Τα εγκαίνια της έκθεσης γίνονται μόλις έναν μήνα μετά τη φοβερή είδηση για την πτώση του Μεσολογγίου. Οι εφημερίδες περιγράφουν γεγονότα που συγκλονίζουν όχι μόνο το Παρίσι αλλά και όλη την Ευρώπη. Δώδεκα μήνες κράτησε η πολιορκία. Στην Έξοδο, όσοι είχαν αντέξει, άνδρες, γυναίκες, παιδιά, τέσσερις χιλιάδες «ελεύθεροι πολιορκημένοι» βρέθηκαν αντιμέτωποι με τριάντα πέντε χιλιάδες στρατιώτες έξω από τα τείχη της πόλης. Χιλιάδες οι νεκροί και οι αιχμάλωτοι. Ποιος θα μπορούσε να μείνει ασυγκίνητος; Κάποιοι καλλιτέχνες επηρεάζονται έντονα από τις δραματικές περιγραφές που διαδόθηκαν με ταχύτητα. Δεκαπέντε από τους πίνακες της έκθεσης αντλούν το θέμα τους από τα γεγονότα της Επανάστασης. Στα έργα αυτά το μήνυμα της υποστήριξης των Ελλήνων είναι έντονο. Όπως και στο έργο του Ανρί Ντεκαίν. Τα τέσσερα έργα που έχει επιλέξει να παρουσιάσει είναι όλα εμπνευσμένα από δραματικές στιγμές του Αγώνα, από την πάλη των ενόπλων και τη θυσία των αμάχων. Ένα από αυτά έχει τον τίτλο «Αποτυχία επιχείρησης». Ο τίτλος του δεν προσδιορίζει τον τόπο της σκηνής αλλά οι εικόνες του απηχούν έντονα τη μεγάλη τραγωδία στο Μεσολόγγι. Όπως και το μνημειακό έργο «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου» που παρουσιάζει ο σπουδαίος Ευγένιος Ντελακρουά (Eugène Delacroix). Μια γυναικεία μορφή γονατίζει πάνω στα ερείπια μιας πόλης. Το αλληγορικό αυτό έργο του μεγάλου καλλιτέχνη που υπερασπίστηκε με πάθος την ελευθερία και την ανεξαρτησία της Ελλάδας, δεσπόζει με το ύψος των έξι μέτρων του στην έκθεση. Η επιτυχία της διοργάνωσης στους έξι μήνες της λειτουργίας της θα είναι τεράστια. Θα προκαλέσει έντονες συζητήσεις, έντονες αντιδράσεις, περιέργεια, συμπάθεια, θαυμασμό, οργή, αλληλεγγύη. Θα την επισκεφθούν σχεδόν είκοσι εννέα χιλιάδες επισκέπτες και από τα εισιτήρια θα συγκεντρωθούν 45.193 φράγκα. Το μεγαλύτερο μέρος θα διατεθεί για την εξαγορά γυναικών και παιδιών που αιχμαλωτίστηκαν κατά την Έξοδο του Μεσολογγίου. Το γαλλικό φιλελληνικό ρεύμα που βρισκόταν σε ύφεση την εποχή εκείνη θα φουντώσει ξανά. Τα φιλελληνικά επιχειρήματα θα γίνουν και πάλι επίκαιρα μέσα από τον χώρο των δυνατών εικόνων, τον χώρο των τεχνών.

❃ Μικρά Σχόλια ❃

Στο ατελιέ του ζωγράφου

Ο ζωγράφος σχεδιάζει αποφασιστικά μια διαγώνια γραμμή στον ορθογώνιο καμβά του. Εκεί θα τοποθετήσει τις κεντρικές μορφές των τεσσάρων αγωνιστών, σε σειρά, τη μία λίγο πιο ψηλά από την άλλη. Ο πρώτος άνδρας, χαμηλά στη γωνία του πίνακα, κάθεται με φυσική άνεση στον βράχο. Ο δεύτερος, καθισμένος λίγο πιο πάνω, στρέφει το πρόσωπο στον θεατή. Στο πρόσωπο αυτό ο ζωγράφος θα αποτυπώσει όλα τα συναισθήματα της ομάδας και θα το τοποθετήσει στο κέντρο της σύνθεσης. Ο τρίτος είναι όρθιος και ακουμπά με αφοσίωση στον ώμο του τέταρτου άνδρα, που με την πλάτη γυρισμένη κοιτά κάτω τον κάμπο. Εκεί μια μεγάλη φωτιά καίει την πόλη. Ο καπνός σκεπάζει τον ουρανό. Οι φλόγες καθρεφτίζονται στο νερό μιας λιμνοθάλασσας. Στο βάθος, ο ζωγράφος σχεδιάζει μια άλλη διαγώνια γραμμή, παράλληλη με την πρώτη. Αυτήν ακολουθεί η μακριά ανθρώπινη πομπή καθώς απομακρύνεται από την καταστροφή. Όσοι σώθηκαν φεύγουν. Ο Ντεκαίν ζωγραφίζει με γρήγορες πινελιές, που δημιουργούν ένταση και αντιθέσεις, σαν αυτές που νιώθει και ο ίδιος. Επιλέγει στην παλέτα του έντονα χρώματα για τα ρούχα των ανθρώπων, όχι μόνο των πρωταγωνιστών αλλά ακόμα και των πιο μακρινών μορφών. Τα κεντήματα γυαλίζουν, τα κουμπιά, τα όπλα στη ζώνη των πολεμιστών, φέρνουν μέχρι την Ευρώπη τη μυστηριώδη, εξωτική ατμόσφαιρα της Ανατολής. Οι άσπρες φουστανέλες έχουν το δικό τους ξεχωριστό φως. Θυμίζουν τα ιμάτια των αρχαίων αγαλμάτων. Άραγε να έχει δει κι ο Ντεκαίν στο Παρίσι, όπως ο Ντελακρουά, τη συλλογή με ενδυμασίες και όπλα ενός καλλιτέχνη που είχε ταξιδέψει στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία; Η παλέτα του ζωγράφου αλλάζει δραματικά για το τοπίο. Τα χρώματα που επιλέγει για τους βράχους, τα βουνά, τον καπνό, τον ουρανό είναι σκούρα, ανακατεμένα. Γύρω από τους αγωνιστές αρχίζει να πέφτει το σκοτάδι. 

Δεσμοί «φιλίας» ανάμεσα στους Eυρωπαίους και τους Έλληνες

Τι είναι όμως αυτό που παρακίνησε τον Ντεκαίν και τους άλλους ρομαντικούς καλλιτέχνες να αισθανθούν κοντά στους αγωνιζόμενους επαναστάτες; Για την ευαισθητοποίηση της ευρωπαϊκής κοινής γνώμης υπέρ των Ελλήνων έχουν εργαστεί δραστήριοι και αναγνωρισμένοι διεθνώς συμπατριώτες, που ζουν στην Ευρώπη πριν από την κήρυξη της Επανάστασης. Προσωπικότητες όπως ο Αδαμάντιος Κοραής στη Γαλλία, ο Ιωάννης Καποδίστριας στη Ρωσία και την Ελβετία, ο μητροπολίτης Ουγγροβλαχίας Ιγνάτιος στη Ρωσία και την Πίζα, χρησιμοποιούν το κύρος τους, τις πνευματικές τους δυνάμεις, το δίκτυο φίλων και συνεργατών που έχουν δημιουργήσει για να προβάλουν και να ενισχύσουν την άποψη ότι ο Ελληνικός Αγώνας είναι ένας δίκαιος αγώνας, τον οποίον η Ευρώπη οφείλει να στηρίξει. Με εκδόσεις, άρθρα, ομιλίες καθώς και με τη συμμετοχή τους σε φιλελληνικές οργανώσεις που θα δημιουργηθούν σε πολλές πόλεις, προετοιμάζουν τη διεθνή κοινότητα για να υποδεχθεί αλλά και να αποδεχθεί τους σύγχρονους Έλληνες ως ισότιμο ευρωπαϊκό λαό. Τόσο οι ομογενείς του εξωτερικού όσο και οι αγωνιστές στα πεδία των μαχών τονίζουν με κάθε ευκαιρία τα στοιχεία που αναδεικνύουν τους εξεγερμένους ραγιάδες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας σε Έλληνες επαναστάτες για την Ελευθερία, και υπογραμμίζουν τους δεσμούς που τους συνδέουν με τη Δύση. Τα ονόματά τους, τα ονόματα των πλοίων τους, τα σύμβολα στα όπλα και τις σφραγίδες της διοίκησής τους αποδεικνύουν τη σχέση τους με τους αρχαίους Έλληνες που φώτισαν με το πνεύμα τους τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Η γη που διεκδικούν δεν είναι παρά η κλασική γη, η γη των προγόνων τους. Το σύμβολο του χριστιανικού σταυρού που κυματίζει στις σημαίες τους υπενθυμίζει το ηθικό χρέος των Ευρωπαίων απέναντι σε έναν χριστιανικό λαό που αγωνίζεται να αποδεσμευτεί από έναν αλλόθρησκο δυνάστη. Τα πρώτα πολιτικά κείμενά τους, οι επαναστατικές προκηρύξεις, οι διακηρύξεις της Εθνοσυνέλευσης, το Προσωρινό Πολίτευμα της Ελλάδος, στα οποία κυριαρχούν οι ευρωπαϊκές νεωτερικές ιδέες και αξίες, μεταφράζονται και δημοσιεύονται σε πολλές γλώσσες. Οι δεσμοί αυτοί προκαλούν τη συγκίνηση στους φιλελεύθερους κύκλους των πνευματικών ανθρώπων και των καλλιτεχνών, ιδίως στη Γαλλία, που αναγνωρίζουν έναν λαό που αγωνίζεται για υψηλά ιδανικά. Προκαλούν όμως και την αντίδραση των φιλομοναρχικών κύκλων που στρέφονται ενάντια σε κάθε επαναστατική κίνηση ακολουθώντας το απολυταρχικό πρόσταγμα της Ιεράς Συμμαχίας και εμποδίζουν τη φιλελληνική δράση να πάρει μεγαλύτερη έκταση. 

«Προς όφελος των Ελλήνων»

Η έκθεση στη Γκαλερί Λεμπρέν πραγματοποιείται σε μια κρίσιμη εποχή. Τόσο το φιλελληνικό κίνημα όσο και η πορεία του Αγώνα βρίσκονται σε ύφεση και επικρατεί ένα γενικό κλίμα απογοήτευσης, που ίσως να καθρεφτίζεται και στην ατμόσφαιρα του έργου «Αποτυχία επιχείρησης». Η Επανάσταση κινδυνεύει από τις οθωμανικές δυνάμεις που ανασυγκροτήθηκαν με την ενίσχυση του Ιμπραήμ της Αιγύπτου, αλλά και από τις εμφύλιες διαμάχες μεταξύ των Ελλήνων, που υπονομεύουν και την εικόνα της στο εξωτερικό. Οι διηγήσεις των Eυρωπαίων ταξιδιωτών και εθελοντών στον Αγώνα, που αρχικά είχαν συμβάλει με τον ενθουσιασμό τους στην ανάπτυξη του φιλελληνικού αισθήματος, μεταφέρουν τώρα την απογοήτευση από την έλλειψη συντονισμού στις επαναστατικές ενέργειες, τους ανταγωνισμούς των οπλαρχηγών και την απαίδευτη συμπεριφορά των Ελλήνων. Η νέα δυναμική φιλανθρωπική εταιρεία που ιδρύεται το 1825 στο Παρίσι, το Φιλελληνικό Κομιτάτο, ταυτόχρονα με τη συγκίνηση που προκαλεί η πτώση του Μεσολογγίου, θα επανατροφοδοτήσει το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον για το ελληνικό ζήτημα. Στην οργάνωση μετέχουν φημισμένες προσωπικότητες του γαλλικού πνεύματος, όπως ο ρομαντικός συγγραφέας και πολιτικός Σατωβριάνδος (François-Auguste-René, vicomte de Chateaubriand). Η έκθεση της Γκαλερί Λεμπρέν εντάσσεται σε μια σειρά από εκκλήσεις, εράνους, χορούς, μουσικές βραδιές και άλλες εκδηλώσεις που διοργανώνει «προς όφελος των Ελλήνων» το Φιλελληνικό Κομιτάτο του Παρισιού. Επίσης θα συντονίσει όλη τη φιλελληνική κίνηση στην Ευρώπη, θα συγκεντρώσει μεγάλα χρηματικά ποσά για την Επανάσταση και θα ξαναθέσει επίμονα το αίτημα της υπεράσπισης του δίκαιου Αγώνα των Ελλήνων. Είναι η ίδια εποχή που και η επίσημη θέση των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων θα αρχίσει σταδιακά να αλλάζει υπέρ τους.

📖 Βιβλιογραφικές Παραπομπές

Λ. Δρούλια, Ο Φιλελληνισμός. Φιλελεύθερο και ριζοσπαστικό πολιτικό κίνημα, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ.3, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003

Α. Κούρια, Η Ελληνική Επανάσταση. Η μαρτυρία της Τέχνης, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, τ.3, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα 2003

Φ.Μ. Τσιγκάκου, Ανακαλύπτοντας την Ελλάδα. Ζωγράφοι και Περιηγητές του 19ου αιώνα, Αθήνα, Εκδοτική Αθηνών 1981.

Λέξεις Κλειδιά

Άμαχος Πληθυσμός, Εμφύλιες Διαμάχες, Ευρώπη, Μεσολόγγι, Όπλα, Ρομαντισμός, Τέχνη, Φιλελληνισμός