Αγγλική γελοιογραφία για τη Ναυμαχία του Ναβαρίνου

Η είδηση της νίκης του ευρωπαϊκού στόλου στο Ναβαρίνο θα μεταδοθεί ταχύτατα προς όλες τις κατευθύνσεις προκαλώντας έντονες και διαφορετικές αντιδράσεις. Ο Σουλτάνος θα εκφράσει τη μεγάλη του οργή ζητώντας αποζημιώσεις για την καταστροφή του στόλου του. Πιο ψύχραιμος ο Μωχάμετ Άλη της Αιγύπτου θα αποφασίσει στα μελλοντικά του σχέδια να υπολογίζει και τη δύναμη της Δύσης. Όμως για τους Έλληνες αυτή η ναυμαχία θα αποτελέσει ένα ιδιαίτερα καταλυτικό γεγονός. Θα επισφραγίσει τον Αγώνα τους για την Ελευθερία. Την ίδια στιγμή που οι στρατιωτικές επιχειρήσεις αποτυγχάνουν σχεδόν σε όλα τα μέτωπα και η Επανάσταση κινδυνεύει να σβήσει οριστικά, η Ευρώπη δηλώνει το ενδιαφέρον της για την επίλυση του ελληνικού ζητήματος και μάλιστα προς όφελος των Ελλήνων. Στη ναυμαχία αυτή τρεις, αντί για μία, «κραταιές δυνάμεις» υπερασπίζονται τα δίκαιά τους, όπως είχε υποσχεθεί στην προκήρυξή του από το Ιάσιο ο Αλέξανδρος Υψηλάντης το 1821. Στην Ευρώπη οι φιλελεύθεροι κύκλοι και οι φιλέλληνες θριαμβεύουν. Και η ευρύτερη κοινή γνώμη δέχεται με ανακούφιση την πρωτοβουλία για την υπεράσπιση του χριστιανικού πληθυσμού. Μόνο οι πιο συντηρητικοί κύκλοι στην Αγγλία διστάζουν να εμπιστευθούν ως συμμάχους Γάλλους και Ρώσους, τους αιώνιους εχθρούς τους. Έτσι η αγγλική κυβέρνηση, για να κρατήσει τις ισορροπίες αλλά και να αποφύγει την ευθεία σύγκρουση με τον εξοργισμένο Σουλτάνο, θα απαιτήσει εξηγήσεις από τους ναυάρχους για την πρωτοβουλία τους αυτή, υπενθυμίζοντας ότι η επίσημη οδηγία της ήταν να μην εμπλακούν σε καμία πολεμική επιχείρηση. Ήταν όμως στ’ αλήθεια τόσο τυχαία η ναυμαχία αυτή; Το σατιρικό σχόλιο του Ουίλλιαμ Χηθ αποκαλύπτει την πολιτική στάση της Αγγλίας την εποχή εκείνη.

Τι συνέβη όμως στο Ναβαρίνο που απασχόλησε τόσο τους Λονδρέζους; Ποια είναι η πολιτική σημασία της σύγκρουσης αυτής για την Ευρώπη; Όσο κρίσιμο γεγονός είναι η ναυμαχία για την πορεία της ελληνικής ανεξαρτησίας άλλο τόσο κορυφαίο γεγονός είναι για τις σχέσεις των ευρωπαϊκών χωρών μεταξύ τους και με την Oθωμανική Αυτοκρατορία. Πρόκειται για μία ισχυρή στρατιωτική παρέμβαση των τριών Μεγάλων Δυνάμεων, με την οποία θα επιδείξουν το μέγεθος της ισχύoς τους, για πρώτη φορά ενωμένες. Οι ίδιοι οι Έλληνες δεν θα συμμετάσχουν. Η ίδρυση αυτόνομου ελληνικού κράτους είναι ένας τρόπος για τους συμμάχους να περιορίσουν τη σύμπραξη του Σουλτάνου με τον φιλόδοξο πασά της Αιγύπτου και να εμποδίσουν την απόλυτη κυριαρχία τους στην περιοχή. Για πρώτη φορά οι τρεις από τις πέντε μεγάλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις του 19ου αιώνα αφήνουν πίσω τους τις αρχές της Ιερής Συμμαχίας και τον φόβο των φιλελεύθερων επαναστάσεων. Σχεδιάζουν τη δική τους εξωτερική πολιτική με βάση νέες ισορροπίες, αλλάζοντας την πολιτική τους ως προς την Ελλάδα. Ενεργούν από κοινού ώστε καμία να μη θεωρηθεί πιο ωφελημένη από την άλλη, ούτε και να φανεί πιο ισχυρή στην περιοχή, με απώτερο στόχο πάντα τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους στην Ανατολική Μεσόγειο. Η ναυμαχία στο Ναβαρίνο θα προκαλέσει μια σειρά από διπλωματικές κινήσεις και συμφωνίες στις οποίες τα αιτήματα των Ελλήνων θα υπερασπιστεί με τη μεγάλη διπλωματική του ικανότητα και εμπειρία ο Ιωάννης Καποδίστριας. Έως ότου η Ελλάδα αποκτήσει ανεξαρτησία διεθνώς αναγνωρισμένη και σαφώς καθορισμένα σύνορα.

Από τις 3 Απριλίου του 1827 η Γ΄ Εθνοσυνέλευση των Ελλήνων στην Τροιζήνα έχει εκλέξει «εν ονόματι του ελληνικού έθνους» ως «Κυβερνήτη της Ελλάδος» τον Ιωάννη Καποδίστρια. Τα εξαιρετικά νέα για τη ναυμαχία του Ναβαρίνου θα τα πληροφορηθεί κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του προς το ελληνικό έδαφος. Καθώς έχει υπάρξει υπουργός του Τσάρου η σχέση του με τη Ρωσία δημιουργεί ανησυχία στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές δυνάμεις. Φτάνοντας στην Ελλάδα πάνω σε αγγλικό πλοίο θα συνοδεύεται και από άλλα δύο, ένα γαλλικό και ένα ρωσικό. Θα έχει έτσι φανερά την έγκριση και των τριών «Εγγυητριών» δυνάμεων.

Η σφοδρότητα της θαλάσσιας αντιπαράθεσης και η λαμπρότητα των στόλων της Ευρώπης και της Ασίας θα εμπνεύσουν πολλούς Ευρωπαίους ζωγράφους να φιλοτεχνήσουν έργα για το Ναβαρίνο. Ο Ουίλλιαμ Χηθ θα δημιουργήσει μάλιστα ένα μεγάλο ζωγραφικό πανόραμα με το θέμα αυτό. Μεγάλων διαστάσεων σκηνές της ναυμαχίας, ζωγραφισμένες πάνω σε χαρτί και τοποθετημένες περιμετρικά σε μια ειδικά διαμορφωμένη κυλινδρική αίθουσα, περιστρέφονται γύρω από τους θεατές δημιουργώντας τους την αίσθηση ότι τα πλοία κινούνται και οι ίδιοι βρίσκονται μέσα στη σύγκρουση, ενώ ένας αφηγητής περιγράφει όσα διαδραματίζονται. Ιδιαίτερα εντυπωσιακή εμπειρία σε μια εποχή που δεν υπάρχει ακόμα ο κινηματογράφος! Στη γελοιογραφία του όμως ο Χηθ δεν έχει στόχο να υμνήσει το στρατιωτικό γεγονός. Οι δραματικές στιγμές της ναυμαχίας συμπυκνώνονται λακωνικά στο ένα και μόνο πλοίο που βυθίζεται φλεγόμενο στο βάθος. Η καταστροφή του στόλου θα γίνει μόνο η αφορμή και το σκηνικό για να σχολιάσει τη βαθύτερη πολιτική σημασία της ενέργειας αυτής των ευρωπαϊκών δυνάμεων. Ως γελοιογράφος θα δημιουργήσει μια εικόνα με πρόσωπα και καταστάσεις κωμικές. Άνθρωποι με παράξενα χαρακτηριστικά, με τονισμένα τα ελαττώματά τους, με κινήσεις και εκφράσεις υπερβολικές, ρούχα θεατρικά. Όλα συμβολίζουν τον ρόλο και τον χαρακτήρα των πρωταγωνιστών. Για να γίνεται κατανοητό γρήγορα και εύκολα το σχέδιό του θα πρέπει να βασίζεται σε ήδη γνωστές και αναγνωρίσιμές εικόνες που έχει ο κόσμος για τα πράγματα. Με αφετηρία τα στερεότυπα και το χιούμορ ασκεί κριτική και προκαλεί νέες ιδέες. Οι λίγες φράσεις που λέει κάθε πρόσωπο μοιάζουν σύντομες και απλές, γεμάτες ορθογραφικά λάθη. Κρύβουν όμως διπλά νοήματα αστεία και σοβαρά, λογοπαίγνια που προκαλούν πρώτα το γέλιο και μετά τη σκέψη. Τίποτα δεν είναι τυχαίο. Η μορφή του Βρετανού ναύτη κυριαρχεί με τα χέρια ανοιχτά στο κέντρο της εικόνας καθώς σφίγγει ταυτόχρονα από τη μία πλευρά το χέρι του Γάλλου συνεργάτη του και από την άλλη το χέρι του συγκινημένου Έλληνα αγωνιστή. Όλοι οι πρωταγωνιστές παριστάνονται με τυπικά χαρακτηριστικά ώστε αμέσως ο θεατής να μαντεύει την εθνικότητα και τον ρόλο τους. Ο Ρώσος παριστάνεται κοκκινομάλλης, γενειοφόρος και γεροδεμένος, με στρατιωτικό κασκέτο και σπαθί. Ο Άγγλος, παχουλός και κοντός, με ημίψηλο καπέλο και πιστόλια στη ζώνη. Ο Γάλλος, λεπτός, με μακριά πλεξίδα και με επιτηδευμένες κομψές κινήσεις σαν ξεπεσμένος αριστοκράτης. Και η οικογένεια των Ελλήνων παρουσιάζεται με τα χαρακτηριστικά που έχει πλάσει γι’ αυτούς η φαντασία των Ευρωπαίων μέσα από τα έργα των φιλελλήνων καλλιτεχνών. Αυτά ακριβώς τα έργα θυμίζουν τα σπασμένα δεσμά της δουλείας που πέφτουν μπροστά στα πόδια του Άγγλου ναύτη, τα θεατρικά ρούχα και οι κινήσεις της γυναίκας που γονατίζει με ευγνωμοσύνη κρατώντας έναν σταυρό, το μικρό παιδί. Στο βάθος εκτός από το ναυαγισμένο τουρκικό πλοίο διακρίνεται το φρούριο του Ναβαρίνου όπου κυματίζει η αγγλική σημαία ανάμεσα σε μια γαλλική και μια ρωσική. Από τη σκηνή λείπει τελείως η οθωμανική πλευρά, όπως ίσως και από την ευρωπαϊκή αυτή πολιτική απόφαση.