Ο οπλισμός των αγωνιστών

Περασμένες στο ζωνάρι τους, μαζί με τον υπόλοιπο οπλισμό, οι Έλληνες αγωνιστές φορούν τις παλάσκες, τις θήκες δηλαδή για τα φυσίγγια. Η συγκεκριμένη ανήκει στον αγωνιστή Αλέξη Βλαχόπουλο. Τον αρματολό που μπήκε στον κόσμο των όπλων από παιδί. Υπηρέτησε στην αυλή του Αλή Πασά αλλά και στον αγγλικό στρατό στα Επτάνησα, δύο χώρους μέσα στους οποίους διαμορφώθηκαν εκείνη την εποχή και άλλοι ικανοί στρατιωτικοί. Έπειτα μυήθηκε στη Φιλική Εταιρεία ως «Απόστολος», με την ευθύνη δηλαδή να προετοιμάσει την περιοχή του. Στην Επανάσταση διατηρούσε το δικό του στρατιωτικό σώμα και πήρε μέρος στις μάχες που έλαβαν χώρα κυρίως στη Δυτική Ρούμελη, ακολουθώντας τις εντολές του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου. Με την ίδρυση του κράτους ανέλαβε τη θέση του Υπουργού Στρατιωτικών, ενώ τον Σεπτέμβρη του 1843 συμμετείχε στην επανάσταση για την παραχώρηση Συντάγματος από τον Όθωνα. Η παλάσκα του είναι από επιχρυσωμένο ασήμι. Mε τη διαδεδομένη τότε και αγαπητή τεχνική του νιέλλο τονίζονται τα διακοσμητικά σχέδια στα οποία κυριαρχεί η μορφή της θεάς Αθηνάς, με όλα της τα χαρακτηριστικά σύμβολα. Στην εποχή του Διαφωτισμού και της Επανάστασης η αρχαία θεά περιστοιχίζεται επίσης από σημαίες και κλαδιά δάφνης, συνδεδεμένη με την πνευματική και πολιτική αναγέννηση του έθνους. 

*Το νιέλλο ή σαβάτι είναι ένα μείγμα από ασήμι, χαλκό, μολύβι και κερί θειαφιού. Με το υλικό αυτό οι τεχνίτες γέμιζαν τα θέματα που είχαν χαράξει, βαθιά με το καλέμι, πάνω στο μέταλλο. Η αναλογία των υλικών στο μείγμα μπορούσε να δώσει διαφορετικούς τόνους μαύρου έως γκρίζου χρώματος.

Η σπάθα ή πάλα θα είναι το κύριο όπλο των αγωνιστών στην Επανάσταση. Οθωμανικής προέλευσης, χρησιμοποιείται στα Βαλκάνια ήδη από τον τελευταίο αιώνα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η συγκεκριμένη ανήκε στον Οδυσσέα Ανδρούτσο, τον αγωνιστή που ταυτίστηκε στην ιστορία με την ηρωική μάχη στο Χάνι της Γραβιάς. Πράγματι, ήταν πολύ μεγάλης στρατηγικής σημασίας το γεγονός αυτό τον Μάιο του 1821, γιατί παρά τις άνισες δυνάμεις των δύο πλευρών, κατάφερε να καθυστερήσει τον στρατό του Ομέρ Βρυώνη να φτάσει στην επαναστατημένη Πελοπόννησο. Αμέσως έγινε θρύλος ο Ανδρούτσος και ανέλαβε τη διοίκηση των επιχειρήσεων στην Ανατολική Ρούμελη κατά τα πρώτα κρίσιμα χρόνια του Αγώνα. Στη βιογραφία του συναντάμε και πάλι τη νεανική μαθητεία στα όπλα στην Αυλή του Αλή Πασά, τα αρματολίκια και την ένταξη στη Φιλική Εταιρεία, παραμονές του ξεσηκωμού. Το τέλος του ήρθε πρόωρο και άδοξο, μέσα στους ανταγωνισμούς των πρωταγωνιστών της Επανάστασης. Το σπαθί του έχει το ιδιαίτερο όνομα «Ασήμω», γιατί ενώ η λεπίδα του είναι ατσάλινη, φτιαγμένη από Κεντροευρωπαίους οπλοποιούς, η λαβή του είναι από ασήμι, δουλεμένη από τους φημισμένους αργυροχρυσοχόους της Ηπείρου. Πλούσια διακοσμημένη με φυτικά μοτίβα καταλήγει στη μορφή ενός δράκου ή φιδιού, σύμβολο προστατευτικό και ιερό, αγαπητό την εποχή εκείνη. Η ξύλινη θήκη είναι και αυτή καλυμμένη από μαύρο δέρμα και ασήμι, με κομψή ανάγλυφη διακόσμηση. 

Τα γιαταγάνια χρησιμοποιήθηκαν από χριστιανούς και μουσουλμάνους σε ολόκληρη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Προκαλούσαν ιδιαίτερη εντύπωση στους Ευρωπαίους που τα ταύτισαν με την Ανατολή. Οι ρομαντικοί καλλιτέχνες, ιδίως οι φιλέλληνες, τα απεικόνισαν στα έργα τους ως σύμβολα δύναμης, ορμής και πολυτέλειας. Το γιαταγάνι αυτό ανήκε στον Δράμαλη, τον Μαχμούτ Πασά της Λάρισας, με καταγωγή από τη Δράμα, όπως δηλώνει το όνομά του, αρχιστράτηγο της μεγάλης τουρκικής στρατιάς που το 1822 ανέλαβε να καταστείλει την Επανάσταση στην Πελοπόννησο. Ο στρατός του, πρωτόγνωρα εξοπλισμένος, πολυάριθμος και επιβλητικός προκάλεσε αρχικά τον τρόμο στους επαναστατημένους. Η νίκη των Ελλήνων στα Δερβενάκια τον Ιούλιο του 1822, εκτός από την ηθική τόνωση, έφερε στα χέρια των αγωνιστών, ως λάφυρα, τα ιδιαίτερα πολυτελή όπλα και πολεμοφόδια της στρατιάς του. Σύμφωνα με περιγραφές της εποχής, για έναν μήνα μετά τη μάχη οργανώνονταν στις πόλεις της Πελοποννήσου υπαίθριες αγορές, όπου πωλούνταν από το πρωί ως το βράδυ το πλούσιο αυτό υλικό. Το γιαταγάνι του Δράμαλη είναι κατασκευασμένο με πολύτιμα υλικά. Η λαβή του είναι φτιαγμένη από χαυλιόδοντα θαλάσσιου ίππου, η λάμα του από σίδερο και η διακόσμησή του από ασήμι με την τεχνική του νιέλλο. Τα μοτίβα που το στολίζουν είναι όλα φυτικά, σύμφωνα με την οθωμανική παράδοση που δεν επέτρεπε την απεικόνιση ανθρώπινων μορφών. Μόνο στο άκρο της θήκης του σπαθιού σχηματίζεται η μορφή ενός φιδιού ή δράκου. 

Χωρίς να υπάρχει οργανωμένο κράτος ποιος άραγε μπορούσε να αναλάβει το υψηλό κόστος του οπλισμού των αγωνιστών; Ένα μεγάλο μέρος των εξόδων αυτών ανέλαβαν από νωρίς εύποροι Έλληνες μέσα και έξω από τα όρια της αυτοκρατορίας, κινητοποιημένοι και οργανωμένοι από τη Φιλική Εταιρεία. Με δική τους χρηματοδότηση αγοράστηκαν τα πρώτα όπλα και εξοπλίστηκαν τα πρώτα καράβια. Οι δωρεές εμπόρων, προεστών και άλλων οικονομικά ισχυρών Ελλήνων προς την επαναστατική κυβέρνηση συνεχίστηκαν και κατά τη διάρκεια του Αγώνα. Ταυτόχρονα όσοι καπετάνιοι και οπλαρχηγοί είχαν τη δυνατότητα κάλυπταν με δικά τους έξοδα τις βασικές ανάγκες του στρατού τους σε πολεμοφόδια και τροφή. Κατέθεταν μάλιστα τα έξοδά τους στην Κεντρική Διοίκηση της Επανάστασης με στόχο να αποζημιωθούν μια μέρα από το ανεξάρτητο ελληνικό κράτος. Αλλά και η επαναστατική κυβέρνηση ήδη από τον πρώτο της προϋπολογισμό το 1822, προβλέπει σχεδόν αποκλειστικά έξοδα για τις βασικές ανάγκες του στρατού και λίγο αργότερα καθιερώνει τη μισθοδοσία των στρατιωτών. Τις περισσότερες φορές όμως τα χρήματα αυτά δεν αρκούν.

Ένα καθαρό κέρδος για τους στρατιώτες και τους ναύτες του Αγώνα προσφέρουν τα λάφυρα. Ο κινητός πλούτος δηλαδή και τα υλικά αντικείμενα ενός στρατού, που μπορούσε να πάρει ο αντίπαλος αν νικούσε. Συχνά οι ίδιοι οι ηττημένοι αποδεχόμενοι την ήττα τους παρέδιδαν τον οπλισμό τους ή αλλιώς τον συνέλεγαν οι νικητές στα πεδία των μαχών. Ο τρόπος κατανομής του στους συμμετέχοντες στη μάχη ήταν οργανωμένος και προκαθορισμένος με σαφήνεια. Ο επικεφαλής, ο οπλαρχηγός ή ο αρχιστράτηγος, αναλάμβανε τη μοιρασιά φροντίζοντας ένα μέρος να παίρνει το «Έθνος». Γι’ αυτό σε κάποιες περιπτώσεις αντιπρόσωποι από την επαναστατική διοίκηση παραβρίσκονταν στη διανομή ώστε να επιβλέπουν την τήρηση των κανόνων. Τα υπόλοιπα μοιράζονταν στους οπλαρχηγούς που πήραν μέρος, και εκείνοι με αυτά χρηματοδοτούσαν τις ομάδες των ενόπλων τους ώστε να τις διατηρούν σταθερά ετοιμοπόλεμες κάτω από τις διαταγές τους. Καθώς ο πλούτος που μετέφεραν τα οθωμανικά στρατεύματα ήταν μεγάλος όχι μόνο σε πολεμοφόδια αλλά και σε πολύτιμα αντικείμενα κύρους, ο ανταγωνισμός μεταξύ των οπλαρχηγών για τα λάφυρα ήταν μεγάλος. Δεν ήταν λίγες οι φορές που παρακινήθηκαν να συμμετέχουν σε μάχες αποσκοπώντας περισσότερο στο κέρδος, ματαιώνοντας έτσι τις διαταγές και τον κεντρικό σχεδιασμό της επαναστατικής κυβέρνησης.